ખાનગી ક્ષેત્રની કોઈપણ કંપનીમાં આ પ્રકારનું બજેટ જોવા મળતું નથી. પ્રાઈવેટ સેક્ટરનો ધ્યેય ખર્ચ કરવાનો નથી પણ નફો કરવાનો છે પરંતુ સરકારનો ધ્યેય વિકાસ કરવાનો છે.
ભારતનું બજેટ આઝાદી પછી ખોટ સાથે રજૂ થાય છે. વિશ્વભરના દેશો સામાન્ય રીતે ખાધ સાથેનું બજેટ રજૂ કરે છે. દુનિયામાં એવા બહુ ઓછા દેશો છે જેનું બજેટ ખોટને બદલે નફા માટે હોય છે. 2022-23 માટે ભારતના બજેટમાં મહેસૂલ ખાધ GDPના 6.4 ટકા હોવાનો અંદાજ છે. 2021-22માં સુધારેલી મહેસૂલ ખાધ GDPના 6.9% હોવાના અંદાજ અપાયા હતા.
ભારતનું પ્રથમ બજેટ 15મી ઓગસ્ટ 1947થી 31મી માર્ચ 1948 સુધી માત્ર સાડા સાત મહિના માટે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમાં અંદાજે રૂ. 171 કરોડની આવકનો લક્ષ્યાંક નક્કી કરવામાં આવ્યો હતો જ્યારે અંદાજિત ખર્ચ રૂ. 197 કરોડ હતો.
ખોટ સાથેના બજેટમાં સરકાર આવક કરતાં વધુ ખર્ચની જોગવાઈ કરે છે. તેને ડેફિસિટ ફાઇનાન્સ પણ કહેવાય છે. લોકકલ્યાણની યોજનાઓ માટે સરકાર પાસે પૂરતા નાણા નથી ત્યારે સરકાર આવું બજેટ રજૂ કરે છે.
સરકારની આવક કરતા ખર્ચ વધારે
ડેફિસિટ બજેટ એ સામાન્ય બજેટ નથી. ખાનગી ક્ષેત્રની કોઈપણ કંપનીમાં આ પ્રકારનું બજેટ જોવા મળતું નથી. પ્રાઈવેટ સેક્ટરનો ધ્યેય ખર્ચ કરવાનો નથી પણ નફો કરવાનો છે પરંતુ સરકારનો ધ્યેય વિકાસ કરવાનો છે. લોકોને પાયાની સુવિધાઓ પૂરી પાડવાની અને તેમની સ્થિતિ સુધારવાની જવાબદારી પણ સરકારની છે. તેથી સરકાર આવક કરતાં વધુ ખર્ચને કારણે ખાધનું બજેટ અપનાવે છે.
સામાન્ય માણસને શું અસર?
ડેફિસિટ બજેટમાં સામાન્ય માણસ પર શું અસર થાય છે. આમાંનું મોટાભાગનું સરકારી બજેટ નીતિઓ અને જાહેરાતો પર થાય છે. તેથી જ સરકારી બજેટ એ દેશની અર્થવ્યવસ્થાનો અરીસો છે કારણ કે તે સરકારને જણાવે છે કે તે તેના ખર્ચ માટે પૈસા કેવી રીતે એકત્ર કરશે. પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કર લાદવા ઉપરાંત સરકાર નાણાકીય બજારોમાંથી પણ ઉધાર લઈ શકે છે. સરકાર આ જાહેરાત પણ કરે છે.
બજાર પર અસર
બજેટની સીધી અસર બજાર પર પડે છે. આના એક નહીં પણ ઘણા કારણો છે. જ્યાં સરકાર માત્ર ટેક્સ લગાવીને અનેક ચીજવસ્તુઓના ભાવને પ્રભાવિત કરવાનું કામ કરતી નથી. તેના બદલે તે કોમોડિટીઝના નિર્માણ સામગ્રી પરના કરને કારણે તેમના પરિવહનને અસર કરતા પેટ્રોલ-ડીઝલના ભાવમાં વધારો અથવા ઘટાડો થઈ શકે છે.
બજારનો અર્થ સામાન્ય રીતે સ્ટોક માર્કેટ પણ થાય છે જેની સીધી અસર બજેટ પર પડે છે. જ્યારે આપણે શેરબજારની વાત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે એક રીતે દેશમાં રોકાણના વાતાવરણની વાત કરીએ છીએ. દેશમાં સારા આર્થિક વાતાવરણ માટે વિદેશી કંપનીઓ અને રોકાણકારોએ માનવું જોઈએ કે દેશમાં રોકાણ સુરક્ષિત છે અને તેમના રોકાણને વળતર મળશે. સરકારની રોકાણને અનુકૂળ નીતિઓ અને બજેટ રોકાણકારોને આકર્ષે છે.
શું ખોટ સાથેના બજેટનું કોઈ જોખમ છે?
ખાધ સાથેના બજેટ માટે સૌથી મોટો ખતરો વધી રહેલી મોંઘવારી છે. ડેફિસિટ બજેટ કરતાં વધુ નાણાં બજારમાં પ્રવેશે છે જેનાથી ફુગાવો વધે છે. આ નાણાં કેન્દ્રીય બેંકમાંથી આવે છે. જો સ્થિતિ વધુ વણસે તો મંદી આવી શકે છે. બીજી તરફ કેટલીકવાર આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ ધીમી પડી જાય છે અને તેને વધારવા માટે બજારમાં નાણાં મૂકવા પડે છે. પરંતુ સાથે સાથે એ પણ જરૂરી છે કે આ પૈસાથી આર્થિક ગતિવિધિઓ ન વધે નહીં તો મંદી વધુ ખતરનાક બની જાય છે.
વધુ વિગતો માટે: અહીં ક્લિક કરો
0 Comments:
Post a Comment